Ο Ποσειδώνας

Ο Ποσειδών: θεός της θάλασσσας

Γιος του Κρόνου και της Ρέας, αδερφός του Δία και του Πλούτωνα, ένας από τους 12 θεούς του Ολύμπου. Κατά τη διανομή της παγκόσμιας εξουσίας, μετά την εκθρόνιση του Κρόνου, πήρε το βασίλειο των θαλασσών. Ο θεός αυτός είχε πολλά παλάτια. Το ένα χτίστηκε από τον Ήφαιστο και βρισκόταν στη κορυφή του ιερού βουνού Όλυμπος, όπως και των άλλων Ολυμπίων. Ένα δεύτερο από αστραφτερό μάλαμα τον περίμενε στα βάθη της θάλασσας, όπου περνούσε τις μέρες και τις νύχτες του κοντά στη Αμφιτρίτη. Το παλάτι αυτό το τοποθετούσε ο Όμηρος κοντά στις Αιγές, χωρίς να φανερώνει σε ποια αιγαιοπελαγίτικη γωνιά φαντάζεται τη πολιτεία αυτή. Ένα τρίτο υπήρχε στο νησί της Ατλαντίδας στον Ατλαντικό ωκεανό, όπου εκεί είχε παρέα την Κλειτώ. Το παλάτι αυτό ήταν πολυτελέστατο, και το περιγράφει με καταπληκτικές λεπτομέρειες ο Πλάτωνας.

Για τη γέννησή και την ανατροφή του υπάρχουν διάφοροι μύθοι: Στην Αρκαδία ιστορούσαν πως όταν η Ρέα γέννησε τον Ποσειδώνα, τον έκρυψε σε μια φάτνη ανάμεσα στα ζώα και παρουσίασε στον Κρόνο ένα νεογέννητο πουλάρι, σαν παιδί τους. Έτσι ο Κρόνος κατάπιε το πουλάρι και ο Ποσειδώνας γλίτωσε από τον πατέρα του. Στη Ρόδο έλεγαν ότι η Ρέα έδωσε το νεογέννητο να το προστατέψουν οι Τελχίνες, οι πρώτοι κάτοικοι της Ρόδου, και ότι αυτοί μαζί με την Καφείρα, μια κόρη του Ωκεανού, ανέθρεψαν τον θαλασσινό "θεό". Άλλη παραλλαγή αναφέρεται στη "Θεογονία" του Ησίοδου: Ο Κρόνος, που κατάπινε τα παιδιά του, κατάπιε και το νεογέννητο Ποσειδώνα. Αργότερα ο Δίας που ήταν ο μόνος που γλίτωσε, νικώντας τον πατέρα του, τον ανάγκασε να ξεράσει όλα τα παιδιά του. Έτσι ο Ποσειδώνας και τ' άλλα αδέρφια του, απελευθερώθηκαν.

Το όνομα Ποσειδώνας φαίνεται ότι σχετίζεται ετυμολογικά με τις λέξεις: πότος, πόντος και ποταμός. Του αποδίδονταν τα επίθετα "κυανοχαίτης" για το χρώμα των κυμάτων, "γαιήοχος", επειδή το νερό των θαλασσών περιβάλλει τη Γη, "ευρυκρείων", δηλ. πανίσχυρος. Ακόμα: άναξ, ενάλιος, θαλάσσιος, ευρυθάλασσος. Ήταν κύριος όλων των θαλασσινών θεοτήτων. Όλα τα θαλάσσια φαινόμενα αυτός τα προκαλούσε. Αυτός έστελνε τις τρικυμίες και έφερνε πίσω τη γαλήνη. Ονομαζόταν ακόμα: "ενοσίγαιος", "ενοσίχθων", "κινάκτωρ γαίας", επειδή προκαλούσε τους σεισμούς και σύντριβε τους βράχους με την τρίαινά του. Έτσι, στη Θεσσαλία π.χ., όταν ο Πηνειός πλημμύρισε τη χώρα, ο θεός χτύπησε με την τρίαινά του τα Τέμπη και άνοιξε μια χαράδρα για να χυθούν τα νερά στη θάλασσα. Γι' αυτό και οι Θεσσαλοί τον αποκαλούσαν "Πετραίο".

Ορμητική και ακάθεκτη, όπως το στοιχείο στο οποίο εξουσίαζε, ήταν και η οργή του για εκείνους που έδειχναν ασέβεια στο πρόσωπό του. Έτσι, τον Οδυσσέα, επειδή τύφλωσε το γιο του Πολύφημο τον Κύκλωπα, τον έκαμε να περιπλανηθεί στις θάλασσες και τον απομάκρυνε από την πατρίδα του, έως ότου ο Δίας σε κάποια στιγμή απουσίας του αδερφού του και των άλλων θεών βοήθησε στην επιστροφή του δυστυχισμένου ήρωα.

Μίσος μεγάλο είχε και κατά της Τροίας, από τότε που ο βασιλιάς Λαομέδοντας αρνήθηκε την αμοιβή που του είχε υποσχεθεί όταν μαζί με τον Απόλλωνα έχτισε τα τείχη της πόλης. Γι' αυτό και έστειλε θαλάσσιο τέρας κατά της χώρας και κατά την πολιορκία υποστήριξε με κάθε τρόπο τους Έλληνες.

Σαν "θεός" της θάλασσας ο Ποσειδώνας μπορεί να ταξιδεύει με το χρυσό του άρμα πάνω στα κύματα, που ανοίγουν χαρούμενα πάνω στο πέρασμά του και ούτε καν το νοτίζουν, την ίδια ώρα τα δελφίνια προβάλλουν από το βυθό στην επιφάνεια σκιρτώντας γύρω από το αμάξι του θεού τους. Και στο γιο του τον γίγαντα Ωρίωνα είχε ο "θεός" δώσει τη χάρη να περπατά πάνω στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει. Του ίδιου "θεού" δώρο ήταν ότι τα καράβια των Φαιάκων πετούσαν πάνω στα κύματα με τη γρηγοράδα που έχει ο στοχασμός του ανθρώπου.

Οι αρχαίοι Πελασγοί θεώρησαν τον Π. όχι μόνο θεό της θάλασσας, αλλά γενικά όλων των νερών που ήταν στην επιφάνεια ή στα έγκατα της Γης, δηλ. των λιμνών, των πηγών και των ποταμών. Ήταν ακόμα και "Ίππιος" ο Π., επειδή λεγόταν ότι αυτός έπλασε το άλογο και δίδαξε την ιππηλασία, γι' αυτό και τον θεωρούσαν προστάτη των ιππικών αγώνων.

Ο Ποσειδώνας με τη Κλειτώ έκανε τον Άτλαντα και άλλους εννιά γιους τους οποίους έκανε βασιλιάδες μοιράζοντας το βασίλειο του στα νησιά της θάλασσας.

Η νόμιμη σύζυγος του Ποσειδώνα ήταν η κόρη του Ωκεανού Αμφιτρίτη. Στην προσπάθειά του για να την κατακτήσει τον βοήθησε ένα δελφίνι. Όταν ο Ποσειδώνας την πλησίασε, γεμάτος επιθυμία, εκείνη τον φοβήθηκε κι έτρεξε να εξαφανιστεί μέσα στο θαλασσινό βασίλειο του Άτλαντα. Τότε ο Ποσειδώνας έστειλε πολλούς φίλους του να ψάξουν να τη βρουν κι' ανάμεσα σ΄ αυτούς το δελφίνι, που την ανακάλυψε στα νησιά του Άτλαντα, τη βεβαίωσε για τις σοβαρές προθέσεις του Ποσειδώνα και την έπεισε να το ακολουθήσει στη συνάντησή του με το θαλασσινό θεό. Γι' αυτό έλεγαν, ο Ποσειδώνας από τότε τίμησε το δελφίνι θεσπίζοντας να το θεωρούν ιερό και ονομάτισε για χάρη του στον ουρανό τον αστερισμό του Δελφίνος. Με την Αμφιτρίτη απέκτησε τρία παιδιά: Τον Τρίτωνα με το λεπιδωτό σώμα και την ουρά ψαριού, τη Ρόδη, που έγινε σύζυγος του Ήλιου και μητέρα του Φαέθωνα, και τη Βενθεσικύμη.

Σε αρχαία κείμενα, έχουν καταγραφεί μια στρατιά από άλλα παιδιά, που απέκτησε με διάφορες άλλες θεές, νύμφες ακόμα και θνητές γυναίκες, τα οποία έγιναν ηγέτες, πολεμιστές, ναυτικοί, οικιστές και ήρωες. Μνημονεύουμε μερικά από τα παιδιά του, που έχουν σχέση με το θέμα μας: Ο Νηλέας, βασιλιάς της Πύλου και ο Πηλέας, βασιλιάς της Ιολκού, τους γέννησε με την θνητή Τυρώ. Τον Ναύπλιο, ιδρυτή της Ναυπλίας την οποία οχύρωσε με κυκλώπεια τείχη, τον γέννησε με την Αμυμώνη. Ο Παλαιστίνος βασιλιάς της θράκης. Ο Πελασγός γενάρχης των Πελασγών (μια από τις φυλές των προελλήνων), τον γέννησε με την Ωκεανίδα Μελίβοια, που έφθασε μέχρι τη Θεσσαλία, όπου έκτισε και πόλη στην οποία έδωσε τ' όνομά της. Η Ρόδος, ηγέτιδα της Ρόδου, που σώθηκε από τον κατακλυσμό, την γέννησε με την "θεά" Αφροδίτη. Ο Χίος, πρώτος οικιστής της Χίου. Ο Λέλεξ γενάρχης της φυλής των Λελέγων (μια από τις φυλές των προελλήνων). Ο Ωρίων, κυνηγός των Πλειάδων, τον γέννησε με την Αμαζόνα Ευρυάλη

Μνημονεύεται συνήθως ως πατέρας αγροίκων και σκληρών ανδρών ή τεράτων (Ανταίου, Πολυφήμου, Κύκνου, Βουσίριδος, Αμύκου, Κερκύονος κ.α.) ή και ίππων. Π.χ. με τη Γοργόνα-Μέδουσα απέκτησε τον Πήγασο, το φτερωτό άλογο, και τον χρυσάορα, πατέρα του τρισώματου γίγαντα Γηρυόνη που είχε τα περίφημα βόδια και που εξοντώθηκε από τον Ηρακλή.

Η λατρεία του Π. ήταν διαδομένη σ' ολόκληρη την Ελλάδα, τη Ν Ιταλία και τα ιωνικά νησιά. Προς τιμή του θυσίαζαν άσπρους και μαύρους ταύρους, αγριογούρουνα και κριάρια. Επίσης διοργάνωναν ιππικούς αγώνες στον Ισθμό της Κορίνθου, κατά τα Ίσθμια. Στη Ν. Ιταλία ο Π. ταυτίστηκε από τους Ρωμαίους με το θαλάσσιο θεό Neptunus

Ιστορική ανάλυση και σχόλια

Και γι' αυτόν το θεό βλέπουμε σε πολλούς μύθους τη σχέση του όχι μόνο με πολλές αρχαιοελληνικές πόλεις και νησιά αλλά και με νησί στον Ατλαντικό ωκεανό. Από τις τρεις μυθικές παραλλαγές για τη γέννησή του και την ανατροφή του πιο πιθανές φαίνονται να είναι οι δυο τελευταίες δηλ αυτή που επικρατεί στους Ρόδιους και αυτή που μας λέει ο Ησίοδος: α) ο Ποσειδώνας γεννήθηκε από τον Κρόνο και την Ρέα που ζούσαν στον Ατλαντικό ωκεανό β) το νεογέννητο παιδί είτε φυλακίσθηκε σε ανήλιαγη φυλακή από τον Πατέρα του (τον "κατάπιε" ο Κρόνος, λέει ο Ησίοδος στο μύθο), είτε η μητέρα του πρόλαβε και τον μετάφερε στη Ρόδο, για να τον γλιτώσει από την οργή του άντρα της που "κατάπινε" τα παιδιά της. Εκεί τον προστάτευαν οι Τελχίνες, οι πρώτοι κάτοικοι, και τον έτρεφε η Καφείρα, που ήλθε από τον Ωκεανό. Δηλαδή η Ρέα δεν τον άφησε στη τύχη του. Το ίδιο άλλωστε έγινε και με τον Δία στη Κρήτη. Ο Ποσειδώνας όταν μεγάλωσε, βοήθησε τον Δία και τους άλλους "θεούς", που αργότερα ονομάσθηκαν "Ολύμπιοι", να ανατρέψουν την εξουσία των Τιτάνων του Κρόνου και του Ιαπετού, με δεκαετή πόλεμο, την Τιτανομαχία. Όταν οι νέοι "θεοί" ήλθαν στην εξουσία και μοίρασαν ξανά τον κόσμο δια κλήρου, ο Ποσειδώνας πήρε την εξουσία της θάλασσας και των νερών. Έγινε ο νέος βασιλιάς της Ατλαντίδας, αφού πρώτα τιμωρήθηκαν οι προηγούμενοι (ο Άτλας, ο Προμηθέας και οι άλλοι γιοι του Ιαπετού) και τη χώρισε σε δέκα γεωγραφικές ζώνες, για να βασιλέψουν οι δέκα γιοι που απέκτησε με τη Κλειτώ. Οι Άτλαντες επί της εποχής του Ποσειδώνα και του πρωτότοκου γιου του Άτλα ανέπτυξαν τη ναυσιπλοία (Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ποσειδώνας ταξίδευε με το χρυσό του άρμα πάνω στα κύματα που άνοιγαν χαρούμενα...και ο γιος του Ωρίων μπορούσε να περπατά πάνω στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει, αυτό δείχνει ότι οι Άτλαντες ήταν και κατασκευαστές πλοίων). Ο Πλάτων και οι Αιγύπτιοι ιερείς αναφέρουν ότι είχαν 1200 πλοία, ο δε Όμηρος αναφέρει για αυτοκινούμενα πλοία. Πολλοί δε μύθοι αναφέρουν ότι ο Ποσειδώνας ήταν γεννήτορας περίεργων τεράτων, όπως π.χ. του φτερωτού αλόγου Πήγασου, που μια εξήγηση δίνεται αν υποθέσουμε ότι οι Άτλαντες ήταν και κατασκευαστές ιπτάμενων συσκευών (ή μήπως ήταν έμβλημα του Ποσειδώνα, όπως η τρίαινα και το δελφίνι;)

Η γενιά και οι απόγονοι του Ποσειδώνα που έχουν καταγραφεί σε αρχαία κείμενα αποτελούν στρατιά από αρχαίους ήρωες, αρχηγέτες, οικιστές, πολεμιστές, ιερείς και μύστες, ναυτικούς, νύμφες ακόμη και "θεούς". Έχουμε όμως τη γνώμη ότι αν υπήρξε πραγματικά η Ατλαντίδα και ο Ποσειδώνας ήταν βασιλιάς της, από τους τόσο πολλούς ήρωες που μνημονεύονται για παιδιά του, οι άμεσοι και γνήσιοι απόγονοι του δεν είναι δυνατό να ξεπερνούν τους είκοσι.. Οι υπόλοιποι ήταν φαίνεται τοποτηρητές των Ατλάντων στις αποικίες τους. Όταν καταποντίστηκε η Ατλαντίδα, απ΄ όπου αντλούσαν τη δύναμη τους, για να συνεχίσουν να ασκούν άνετα την εξουσία τους, θεοποίησαν τον Ποσειδώνα και βασίλευαν δικαιωματικά σαν απόγονοί του. Από τα ιερατεία αργότερα, που οι ίδιοι τα οργάνωσαν, καταγράφηκαν ως γιοι, θυγατέρες ή εγγόνια του Ποσειδώνα.